Sosyal güvenlik sistemimizde tarım sigortası - 2925 sayılı kanun

Ülkemiz aslında bir tarım ülkesi olduğu halde, bugün gelinen noktada ekonomik ve sosyal açıdan büyük sorunların yaşandığı bir sektör olarak karşımıza çıkmaktadır. Tarım sektöründe belli başlı sorunlar; girdi maliyetlerinin yüksekliği, üretim ve pazarlama sorunları, örgütlenme eksiklikleri, büyük şehirlere göç, su kaynaklarının ve modern tarım tekniklerinin kullanılamaması, tarım destekleme politikalarının yetersizliği ve tüm bunların sonucunda tarımda dışa bağımlılık şeklinde özetlenebilir. Tarım sektörünün istenilen düzeye gelmesi için bu sektörde çalışanların sosyal hak ve güvencelerinin de sağlanması gerekmektedir.

Sosyal güvenlik sistemimizde,  tarım işlerinde; hizmet akdiyle veya kendi nam ve hesabına çalışanlar sosyal güvenlik sistemine alınmış olup, tarım sektöründe çalışma şekline göre;  

-Hizmet akdi ile süreksiz çalışanların, 17/10/1983 tarihli ve 2925 sayılı Tarım İşçileri Sosyal Sigortalar Kanunu, 

-Kendi nam ve hesabına çalışanların ise, 17/10/1983  tarihli  ve 2926 sayılı Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu, 

Kapsamında sigortalılıkları sağlanmıştır.

Öte yandan, 2008/Ekim ayı başı itibariyle yürürlüğe giren 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun “Sigortalı Sayılmayanlar” başlıklı 6. maddesinin birinci fıkrasının 13/2/2011 tarihli ve 6111 sayılı Kanunla değiştirilmeden önceki (ı) bendinde “kamu idareleri hariç olmak üzere, tarım işlerinde veya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz işlerde çalışanlar ile tarımda kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan; tarımsal faaliyette bulunan ve yıllık tarımsal faaliyet gelirlerinden, bu faaliyete ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan tutarın aylık ortalamasının, bu Kanunda tanımlanan prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katından az olduğunu belgeleyenler” hükmüyle, kamu idareleri hariç olmak üzere tarım işlerinde veya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz işlerde çalışanlar 5510 sayılı Kanuna göre sigortalı sayılmamışlardır. Bu maddeye paralel olarak yine 5510 sayılı kanunla tarım işlerinde hizmet akdiyle süreksiz çalışanları kapsamına alan 2925 sayılı Kanununun sigortalı tesciline ilişkin maddeleri yürürlükten kaldırılmış ve 2925 sayılı Kanuna tabi sigortalılığı devam edenler hariç olmak üzere, 2008/Ekim ila  6111 sayılı Kanunla değişiklik yapılan 1/3/2011 tarihleri arasında tarımda hizmet akdiyle çalışanlar sosyal güvenlik sistemi dışında bırakılmıştır. 

6111 sayılı Kanunla 5510 sayılı Kanuna eklenen ek 5. madde ile 1/3/2011 tarihi itibariyle tarım veya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz olarak çalışanlar sosyal güvenlik kapsamına alınarak, 

-1/3/2011 tarihinden sonra söz konusu işlerde çalışmaya çalışanlar 5510 sayılı Kanunun ek 5. maddesi,

-1/5/2008 tarihinden önce 2925 sayılı Kanun kapsamında sigortalı olup, sigortalılıklarını devam ettirenler 2925 sayılı Kanun,

Yine 5510 sayılı Kanuna eklenen geçici 29 uncu madde gereği, 1/5/2008 ila 30/9/2008 tarihleri arasında 2925 sayılı Kanuna tabi sigortalı olup 1/3/2011 tarihinde sigortalılıkları devam edenler hakkında ise yine 5510 sayılı Kanunun ek 5. maddesi,

hükümleri uygulanmaya başlanmıştır.

Tarım sigortalılarıyla ilgili olarak, 2829 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumlarına Tabi Olarak Geçen Hizmetlerin Birleştirilmesi Hakkında Kanun hükümlerine göre değerlendirme yapılırken bu statüler dikkate alınmaktadır. 1/5/2008 öncesinde mülga kanunlara tabi sigortalılık süresi bulunup, son yedi yıllık fiili hizmet süresi içerisinde en fazla Kanunun ek 5 inci maddesi kapsamında hizmeti bulunanlara 4/1-(a) kapsamında aylık bağlanacağından, aylığa hak kazanma koşulları 506 sayılı Kanunun geçici 81 inci maddesi hükümlerine göre belirlenecektir. Çalışmaların bir kısmının 2925 sayılı Kanun, bir kısmının ise 5510/Ek 5. madde kapsamında geçmiş olması halinde, bunlar farklı statüler olduğu için 2829 sayılı Kanun gereğince hizmetler ayrı ayrı değerlendirilerek aylık bağlanacak statü ve şartlar buna göre belirlenmektedir.

TARIM VE ORMAN İŞLERİNDE HİZMET AKDİYLE SÜREKSİZ ÇALIŞANLARIN 2925 SAYILI KANUN KAPSAMINDA SİGORTALILIĞI

2925 sayılı Kanun Kapsamında Tescil İşlemi

2925 sayılı Kanunun sigortalı sayılmayla ilgili maddeleri 5510 sayılı Kanunla yürürlükten kaldırıldığından, 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği 1/10/2008 tarihinden itibaren 2925 sayılı Kanuna göre sigortalı tescili yapılmamaktadır. Ancak, Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte sigortalığı devam edenler 5510 sayılı Kanuna göre 4 (a) yani SSK  kapsamında sigortalı sayılarak bu sigortalılar ile bunların hak sahipleri ve bakmakla yükümlü olduğu kimselerin her türlü hak ve yükümlülükleri, 5510 sayılı Kanunla yürürlükten kaldırılan hükümleri hariç olmak üzere 2925 sayılı Kanuna göre devam etmektedir.

Prim Oran ve  Miktarları

5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce 2925 sayılı Kanuna tabi olan sigortalılardan 1/10/2008 tarihinden sonra alınacak primlerin hesabına esas tutulan günlük kazançları, 5510 sayılı Kanunun 82.  maddesine göre belirlenen prime esas kazancın günlük alt sınırı, prim ödeme gün sayısı ise her ay için 15, bir tam yıl için 180 gündür. Prim oranı  toplamda %32,5 olup, %12,5’i genel sağlık sigortası, % 20’si malullük yaşlılık ve ölüm sigortası primidir. 

Buna göre, 2925 sayılı Kanuna tabi sigortalıların, 1/1/2025 ila 31/12/2025 tarihleri arasında prime esas kazanç tutarı ve ödeyecekleri prim tutarı: 866,85 TL x 15 x % 32,5 = 4.225,89 TL olmaktadır.

Sigortalılığın Sona Ermesi

Tarım sigortalılarından;

-Primlerini gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte ait olduğu yılı takip eden yılın Şubat ayı sonuna kadar ödemeyenlerin o yılın 1 Ocak gününden itibaren,

-Sigortalılıklarına devam etmek istemediklerini Kuruma yazılı olarak bildirenlerin, bu bildiriminin Kurum kayıtlarına intikal ettiği tarihi izleyen yılbaşından itibaren,

-Sosyal güvenlik kuruluşlarına tabi olarak çalışmaya başlamaları nedeniyle prim veya kesenek kesilmeye başladığı tarihten itibaren,

Sigortalılıkları sona ermektedir.

Çalışmaya başlamaları nedeniyle sigortalılıkları sona erip de sosyal güvenlik kuruluşları ile ilgilerinin kesilmesi nedeniyle prim veya kesenek ödenmesine son verilenlerin sigortalılıkları, prim veya kesenek ödenmesine son verildiği tarihi izleyen aybaşından itibaren kendiliğinden başlamaktadır.

SİGORTA KOLLARINDAN YAPILAN YARDIMLAR

1/5/2008 öncesi  2925 sayılı Kanun kapsamında sigortalı olanlara sigorta kolları itibariyle sağlanan yardımlar şöyle sıralanabilir. 

YAŞLILIK SİGORTASI

Yaşlılık sigortasından yapılan iki yardım bulunmaktadır. Bunlar;  sigortalılara yaşlılık aylığı bağlanması ile yaşlılık toptan ödemesi yapılmasıdır. 2925 sayılı Kanunun yaşlılık toptan ödemesine ilişkin 24. maddesi yürürlükten kaldırıldığından ve uygulama 5510 sayılı Kanuna göre düzenlendiğinden, Kanunun yürürlüğe girdiği 2008/Ekim ayı itibariyle yaşlılık toptan ödemesi talebinde bulunanların primlerinin 2/3’ü yerine tamamı yaşlılık toptan ödemesi olarak ödenmektedir.

Yaşlılık Aylığına Hak Kazanma Koşulları

2925 sayılı Kanuna göre yaşlılık sigortasından aylığa hak kazanma koşulları sigortalılık başlangıç tarihine göre belirlenmektedir.  Buna göre;

- 8/9/1999 (hariç) tarihinden önce sigortalı olanlar,

- 1/10/1999 (dahil)  ila 30/4/2008 (dahil) tarihleri arasında sigortalı olanlar,

- 30/4/2008 (hariç) sonrasında sigortalı olanlar,

için farklılık göstermekte olup, bu tarih aralıklarına göre belirli bir prim gün sayısı, belirli bir sigortalılık süresi ve/veya belirli bir yaşa ulaşma şartları ile yaşlılık aylığı bağlanması mümkün olabilmektedir.

8/9/1999 Tarihinden Önce Sigortalı Olanlar

2925 sayılı Kanunun 20. maddesinde 4447 sayılı Kanunla değişiklik yapılıncaya kadar bu Kanun kapsamında yaşlılık aylığı bağlanması için talepte bulunanlara yaş şartı aranmaksızın en az 15 yıllık sigortalılık süresi ve en az 3600 gün prim ödeme gün sayısı şartı aranmakta idi.4447 sayılı Kanunla yapılan düzenlemeyle 2925 sayılı Kanuna göre yaşlılık aylığı bağlanacak sigortalılar için yaş şartı getirilmiş ve yaş haddi kadınlar için 58, erkekler için 60 olarak belirlenmiştir.

8/9/1999 öncesi sigortalı olanlar için  4447 sayılı Kanunla 2925 sayılı Kanuna geçici 2. Madde eklenerek anılan 13 yıl ve daha fazla sigortalılığı bulunanlar eski hükümlere göre yaşlılık aylığına hak kazanırken, 13 yıldan daha az sigortalılığı bulunanlar için 15 yıllık sigortalılık süresi ile 3600 prim gün sayısının yanı sıra kadınlarda 40 ila 54, erkek sigortalılarda 44 ile 58 yaş arası  kademeli geçiş süreci belirlenmiştir. Ancak 7438 sayılı Kanunla 5510 sayılı Kanuna eklenen geçici 95.  maddenin yürürlüğe girdiği 3/3/2023 (dahil) tarihinden sonra talepte bulunan sigortalılar 2925 sayılı Kanunun geçici 2. maddesinin birinci fıkrasının (B) bendi hükümlerinde yer alan yaş dışındaki diğer şartları taşımaları halinde yaşlılık aylığından yararlanmaktadır.  Bu durumda 3/3/2023 (dahil) tarihinden sonra talepte bulunan sigortalılar, 15 yıl sigortalılık süresi ve 3600 prim ödeme gün koşulunu yerine getirdikleri zaman yaşlılık aylığından yararlanabilecektir. 

1/10/1999 Sonrası Sigortalı Olanlar

İlk defa 1/10/1999 (dahil) ila 30/4/2008 (dahil) tarihleri arasında sigortalı olanların yaşlılık aylığına hak kazanması için;

- Kadın ise 58 yaşını, erkek ise 60 yaşını doldurmuş olması,

- 15 yıldan beri sigortalı olması,

- En az 3600 gün prim ödemiş olması

şartlarını yerine getirmesi gerekmektedir.

1/5/2008 (Dahil) ve Sonrası Sigortalı Olanlar

İlk defa 1/5/2008 tarihinden sonra 2925 sayılı Kanuna tabi olan sigortalıların aylığa hak kazanma koşulları tamamen 5510 sayılı Kanun hükümleri doğrultusunda tespit edilmekte olup, kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuş ve en az 7200 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası primi bildirilmiş olması şartı ile yaşlılık aylığına hak kazanılmaktadır.  Kadın sigortalılar için 58, erkek sigortalılar için 60 olarak öngörülen yaş hadlerinin,  7200 prim gün sayısı koşulunun 1/1/2036 tarihinden sonra yerine getirilmesi halinde, gün koşulunun yerine getirildiği tarih aralığındaki yaş hadleri esas alınarak aylığa hak kazanma koşulları belirlenmekte, 01/01/2048 tarihinden itibaren kadın ve erkek için yaş hadleri eşitlenerek 65 yaşını doldurmaları halinde aylığa hak kazanabileceklerdir.

Yine kadın ise 58, erkek ise 60 olan yaş hadlerine 65 yaşı geçmemek üzere, üç yıl eklenmek ve adlarına en az 5400 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olması şartıyla da yaşlılık aylığı bağlanabilecektir. 

Yaşlılık Toptan Ödemesi

2925 sayılı Kanunun 39. maddesinde, yaşlılık toptan ödeme ve ihya işlemlerinin 5510 sayılı Kanunun 31 ve geçici 5. maddelerine göre yapılacağı öngörülmüştür.

MALULLÜK SİGORTASI

Malullük sigortasından sağlanan yardım sadece malullük aylığı bağlanmasıdır. Sigortalıya malullük aylığı bağlanabilmesi için sigortalının; 

- Çalışma gücünü veya meslekte kazanma gücünü en az % 60 oranında kaybettiğinin SGK  Sağlık Kurulunca tespit edilmesi, yani 5510/25. Maddeye göre  malul sayılması,

- En az on yıldan beri sigortalı bulunup, toplam olarak 1800 gün veya başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malul olan sigortalılar için ise sigortalılık süresi aranmaksızın 1800 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olması, 

- SGK’ya yazılı istekte bulunması, 

gerekmektedir. 

Birden fazla statüde çalışmaları bulunan sigortalıların malullük aylıkları, en son tabi olduğu sigortalılık hali esas alınarak bağlanmaktadır.

ÖLÜM SİGORTASI

2925 sayılı Kanuna göre ölüm sigortasından sağlanan yardımlar, sigortalının;

-Eş ve çocuklarına ölüm aylığı bağlanması,

-Eş ve çocuklarına ölüm  toptan ödemesi yapılmasıdır.

2925 sayılı Kanunda, ölen sigortalıdan dolayı sigortalının ana ve babasına ölüm aylığı bağlanmamaktadır. 

2925 sayılı Kanun gereğince hak sahibi kız çocuklarına evlenme ödeneği ödenmediği gibi, cenaze masrafı karşılığı yalnızca iş kazası veya meslek hastalığı sonucu ölüm halinde ödenmektedir. 

Ölüm Aylığına Hak Kazanma Koşulları

5510 sayılı Kanunla 2925 sayılı Kanunda ölüm aylığına hak kazanma koşullarından sigortalıya ilişkin şartlarda herhangi bir değişiklik yapılmamıştır. 

18/10/2006 tarihinden geçerli olmak üzere yürürlüğe giren 5561 sayılı Kanun ile 2925 sayılı Kanunun 26. maddesinin (a) bendi yeniden düzenlenerek; ölüm aylığı bağlanmasında 5 yıllık sigortalılık süresi ve en az 900 gün prim ödemiş olma şartı getirilmiş, 506 sayılı Kanuna eklenen geçici 93. madde ile de 18/10/2006 tarihinden önce ölen sigortalıların hak sahiplerine müracaatları halinde, söz konusu şartlarla aylık bağlanmasına imkan sağlanmıştır.   

Buna göre, ölen sigortalının hak sahiplerine aylık bağlanabilmesi için,

- 5 yıldan beri sigortalı bulunup, sigortalılık süresinde en az 900 gün prim ödemiş olan,

- Malullük veya yaşlılık aylığı almakta iken veya yazılı olarak istekte bulunup malullük veya yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazandıktan sonra ölen,

- Bağlanmış bulunan malullük veya yaşlılık aylıkları kesilmiş olan sigortalılardan ölen,

sigortalının hak sahiplerine yazılı istekleri üzerine aylık bağlanmaktadır..

Dolayısıyla, 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarih olan 2008/Ekim aybaşından sonra vefat eden sigortalılardan borçlanma süreleri dahil 5 yıldan beri sigortalı bulunup, sigortalılık süresinde en az 900 gün prim ödemiş olan sigortalıların hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanmaktadır.

İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI SİGORTASI

2925 sayılı Kanunun 5510 sayılı Kanunla yürürlükte bırakılan 7. Maddesine göre iş kazası ve meslek hastalığı sigortasından sağlanan yardımlar; 

- Sağlık yardımı yapılması,

- Protez araç ve gereçlerinin sağlanması, takılması, onarılması ve yenilenmesi,

- Sürekli iş göremezlik geliri bağlanması 

- Ölüm geliri bağlanması

- Cenaze masrafı karşılığı ödenmesidir.

Bu yardımlardan yararlanılabilmesi için iş kazasının olduğu tarihten en az üç ay önce sigortalının tescil edilmiş olması ve olay tarihinde sigortalılığın sona ermemiş bulunması şarttır.

Sürekli İş Göremezlik Geliri Bağlanması

İş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az % 10 azalmış olduğu Kurumca tespit edilen sigortalı, sürekli iş göremezlik gelirine hak kazanmaktadır. 

Ölüm Geliri Bağlanması

Ölüm geliri, iş kazası veya meslek hastalığı sonucu veya sürekli iş göremezlik geliri almakta iken ölen sigortalının gelir bağlanmasına hak kazanan eş ve çocuklarına 5510 sayılı Kanunda öngörülen hak sahiplerine hisseleri oranında gelir bağlanmaktadır.
https://www.cumhuriyet.com.tr/yazarlar/nergis-simsek/sosyal-guvenlik-sistemimizde-tarim-sigortasi-2925-sayili-kanun-2402222