ÜLKEMİZ İLE SOSYAL GÜVENLİK ANLAŞMASI OLMAYAN ÜLKEDE ÇALIŞAN TÜRK İŞÇİLERİN NET ÜCRETLERİ BRÜTE NASIL ÇEVRİLİR?
Sosyal güvenlik anlaşmaları ilgili ülke vatandaşlarının ve çalışanlarının sosyal güvenlik haklarının mütekabiliyet esasları çerçevesinde korunması ve güvence altına alınabilmesi amacıyla yapılan anlaşmalardır.
Yurt dışında çalışan Türk işçilerin çalıştıkları yabancı ülkenin, ülkemiz ile sosyal güvenlik anlaşmasının bulunup bulunmaması çok önemlidir. Ülkemiz ile sosyal güvenlik anlaşması olmayan bir ülkede çalışan işçilerin net ücretleri brüte çevrilirken dikkate edilmesi gereken bazı hususlar vardır.
5510 sayılı Kanun’un “Bazı Sigorta Kollarının Uygulanacağı Sigortalılar” kenar başlıklı 5 inci maddesinin birinci fıkrasının (g) bendi şu şekildedir:
“Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılır ve bunlar hakkında kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası hükümleri uygulanır. Bu sigortalıların uzun vadeli sigorta kollarına tabi olmak istemeleri halinde, 50 nci maddenin ikinci fıkrasındaki Türkiye’de yasal olarak ikamet etme şartı ile aynı fıkranın (a) bendinde belirtilen şartlar aranmaksızın haklarında isteğe bağlı sigorta hükümleri uygulanır. Bu kapsamda, isteğe bağlı sigorta hükümlerinden yararlananlardan ayrıca genel sağlık sigortası primi alınmaz. Bu bent kapsamında yurt dışındaki işyerlerinde çalışan sigortalıların, bu sürede ödedikleri isteğe bağlı sigorta primleri 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalılık sayılır.”
5510 sayılı Kanun’un “Prim oranları ve Devlet katkısı” kenar başlıklı 81 inci maddesinin birinci fıkrasının (a), (c) ve (f) bentleri sırasıyla şöyledir:
“a)Malüllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları prim oranı, sigortalının prime esas kazancının %20’sidir.Bunun % 9’u sigortalı hissesi, % 11’i işveren hissesidir.
c) Kısa vadeli sigorta kolları prim oranı, sigortalının prime esas kazancının %2’sidir. Bu primin tamamını işveren öder. Bu oranı %1,5 oranına düşürmeye ya da %2,5 oranına artırmaya Cumhurbaşkanı yetkilidir.
f) Genel sağlık sigortası primi, kısa ve uzun vadeli sigorta kollarına tâbi olanlar için 82 nci maddenin birinci fıkrasına göre hesaplanan prime esas kazancın %12,5’idir. Bu primin %5’i sigortalı, %7,5’i ise işveren hissesidir. Yalnızca genel sağlık sigortasına tâbi olanlar ile 60 ıncı maddenin birinci fıkrasının (e) bendi ve bu Kanunun geçici 13 üncü maddesinde belirtilenlerin genel sağlık sigortası primi, prime esas kazancın %12’sidir. (Ek cümle: 23/2/2017-6824/15 md.) Ancak, 60 ıncı maddenin birinci fıkrasının (g) bendine tabi olanlar için genel sağlık sigortası primi, prime esas kazancın %3’ü olup, bu oranı %12’ye kadar artırmaya Cumhurbaşkanı yetkilidir.”
Ülkemiz ile uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerinden isteğe bağlı sigortalılık talebinde bulunanlardan Türkiye’de ikamet şartı aranmamaktadır.
5510 sayılı Kanun’un 5 inci maddesinin birinci fıkrasının (g) bendi gereğince 2008 yılı Ekim ayı başından itibaren Ülkemiz ile uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi bulunmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri hakkında kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası hükümleri uygulanacaktır. Bu durumda işçinin net ücretine yurt içinde çalışan işçiler gibi %14 oranında Sosyal Güvenlik Kurumu primi ve %1 oranında işsizlik primi eklenmek suretiyle brüt ücret hesaplaması yapılması hatalı olur. Bu nedenle Ülkemiz ile uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi bulunmayan bir ülkede çalışan işçinin ücreti brütleştirilirken net ücretine 5510 sayılı Kanun’un 5 inci maddesinin birinci fıkrasının (g) bendi gereğince yalnızca %5 oranında genel sağlık primi eklenmek sureti ile hesaplama yapılması gerekmektedir. Konu hakkında güncel ve istikrarlı Yargıtay içtihatları[1] da bu yöndedir.
Ülkemiz ile sosyal güvenlik anlaşması yapılan ülkeleri gösterir tablo aşağıdaki gibidir.[2]
| Sosyal Güvenlik Anlaşması Yapılan Ülkeler | İmza Tarihi | Yürürlük Tarihi | |||
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | ALMANYA | 30.04.1964 | 01.11.1965 | ||
| 2 | ARNAVUTLUK | 14.07.1998 | 01.02.2005 | ||
| 3 | AVUSTURYA | 12.10.1966 | 01.10.1969 | ||
| 4 | AZERBAYCAN | 17.07.1998 | 09.08.2001 | ||
| 5 | BELÇİKA | 04.07.1966 | 01.05.1968 | ||
| 6 | BOSNA- HERSEK | 27.05.2003 | 01.09.2004 | ||
| 7 | BULGARİSTAN | 04.11.1998 | 01.03.1999 | ||
| 8 | ÇEKYA | 02.10.2003 | 01.01.2005 | ||
| 9 | DANİMARKA | 13.12.1999 | 01.12.2003 | ||
| 10 | FRANSA | 20.01.1972 | 01.08.1973 | ||
| 11 | KORE | 01.08.2012 | 01.06.2015 | ||
| 12 | GÜRCİSTAN | 11.12.1998 | 20.11.2003 | ||
| 13 | HIRVATİSTAN | 12.06.2006 | 01.06.2012 | ||
| 14 | HOLLANDA | 05.04.1966 | 01.02.1968 | ||
| 15 | İNGİLTERE | 09.09.1959 | 01.06.1961 | ||
| 16 | İRAN | 16.04.2016 | - | ||
| 17 | İSVEÇ | 30.06.1978 | 01.05.1981 | ||
| 18 | İSVİÇRE | 01.05.1969 | 01.01.1972 | ||
| 19 | İTALYA | 08.05.2012 | 01.08.2015 | ||
| 20 | KANADA | 19.06.1998 | 01.01.2005 | ||
| KANADA(KEBEK) | 21.11.2000 | 01.01.2005 | |||
| 21 | KARADAĞ | 15.03.2012 | 01.12.2015 | ||
| 22 | KIRGIZİSTAN | 09.04.2018 | 01.11.2020 | ||
| 23 | KKTC | 23.02.2017 | 01.10.2020 | ||
| 24 | LİBYA | 13.09.1984 | 01.09.1985 | ||
| 25 | LÜKSEMBURG | 20.11.2003 | 01.06.2006 | ||
| 26 | MACARİSTAN | 24.02.2015 | 01.04.2018 | ||
| 27 | MAKEDONYA | 06.07.1998 | 01.07.2000 | ||
| 28 | MOĞOLİSTAN | 07.03.2018 | 01.03.2021 | ||
| 29 | MOLDOVA | 05.05.2017 | 01.06.2020 | ||
| 30 | NORVEÇ | 20.07.1978 | 01.06.1981 | ||
| 31 | POLONYA | 17.10.2017 | 01.06.2021 | ||
| 32 | ROMANYA | 06.07.1999 | 01.03.2003 | ||
| 33 | SIRBİSTAN | 26.10.2009 | 01.12.2013 | ||
| 34 | SLOVAKYA | 25.01.2007 | 01.07.2013 | ||
| 35 | TUNUS | 28.05.2013 | 01.04.2018 | ||
[1] Yargıtay 9. HD, Esas Numarası: 2024/5860, Karar Numarası: 2024/9314, Karar Tarihi: 29.05.2024
[2] https://www.csgb.gov.tr/digm/contents/dis-iliskiler/ikili-anlasmalar/sosyalguvenlikanlasmalari/
